دانشکده کشاورزی
پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.Sc.)
گرایش زراعت
عنوان:
اثرات تاريخهای مختلف كاشت بر روي عملكرد و اجزاء عملكرد ارقام ماش و لاينهای اميد بخش

فهرست مطالب
عنوان
چکیده…….    ۱
فصل اول : کليات    ۲
مقدمه……..    ۳
۱-۱حبوبات و اهمیت آنها…..    ۵
۱-۲ تاریخچه پیدایش ماش…..    ۶
۱-۳منشاو پراکندگی جغرافیایی ماش….    ۷
۱-۴خصوصیات مرفولوژیکی ماش……    ۸
۱-۵ مشخصات اکولوژیکی وماش……..    ۹
۱-۶نیاز کودی…..    ۱۰
۱-۷عملکرد دانه …….    ۱۰
۱-۸آفات و امراض ..    ۱۱
۱-۹عملیات زراعی…    ۱۱
۱-۱۰اهمیت و ارزش غذایی ماش………    ۱۲
۱-۱۱سطح زیرکشت و میزان تولید ماش…    ۱۳
۱-۱۲ویژگیهای گیاهشناسی ماش….    ۱۶
۱-۱۳سازگاری ماش…….    ۱۶
۱-۱۴فیزیولوژی ماش …    ۱۷
۱-۱۵تهیه زمین و کشت ……    ۱۸
۱-۱۶نیازآبی ……    ۱۸
۱-۱۷نیازکودی ……..    ۱۹
۱-۱۸تناوب زراعی …….    ۱۹
۱-۱۹ آفات و بیماریها …    ۲۰
۱-۲۰برداشت و عملکرد ماش……..    ۲۱
۱-۲۱ارقام ماش در ایران…..     ۲۱
۱-۲۲مواردمصرف ماش……    ۲۱

فهرست مطالب
عنوان
فصل دوم : بررسی منابع    ۲۳
۲-۱تاریخ کاشت و اثر آن بر عملکرد و اجزاء عملکرد………………………………    ۲۴
۲-۲شاخصهای رشد……………………………………………………………     ۳۲
فصل سوم : مواد روشها    ۳۴
۳-۱زمان و محل اجرای آزمایش………………………………………………..     ۳۵
۳-۲خصوصیات اقلیمی منطقه ورامین……………………………………………    ۳۵
۳-۳مشخصات طرح آزمایشی …………………………………………………    ۳۶
۳-۴اندازه گیری صفات ………………………………………………………    ۳۷
۳-۵درجه روز رشد…………………………………………………………..    ۳۷
۳-۶سرعت رشد محصول…………………………………………………….    ۳۷
۳-۷شاخص سطح برگ……………………………………………………….    ۳۸
۳-۸تجزیه آماری ……………………………………………………………    ۳۸
فصل چهارم : نتايج و بحث    ۴۰
۴-۱تعداد غلاف در بوته …………………………………………………………    ۴۱
۴-۲تعداد دانه در غلاف……………..………………………………………….    ۴۵
۴-۳تعداد گره در ساقه اصلی…………..…………………………………………    ۴۹
۴-۴تعداد روز تا رسیدگی………………………………………………………..    ۵۱
۴-۵ارتفاع بوته ………………………………………………………………..    ۵۴
۴-۶وزن هزار دانه…………..………………………………………………     ۵۸
۴-۷عملکرد بیولوژیکی…………..…………………………………………..    ۶۱
۴-۸عملکرددانه………………………………………………………………..    ۶۵
۴-۹شاخص برداشت ……………………………………………………………    ۶۹
۴-۱۰شاخص سطح برگ………………………………………………………     ۷۳
۴-۱۱درصدپروتئین دانه ……………………………………………………….    ۷۵

فهرست مطالب
عنوان
۴-۱۲درجه-روزرشد ……………………………………………………(GDD)

۴-۱۳سرعت رشد محصول (CGR)…………………………………………….    ۸۱
۴-۱۴سرعت رشد نسبی………………………………………………….(RGR)    ۸۵
فصل پنجم : نتيجه گيری و پيشنهادات    ۸۹
فهرست منابع وماخذ………………………..…………………………………..    ۹۱
چکیده انگلیسی…………………..……………………………………………    ۱۰۳

فهرست جداول
عنوان
جدول۱-  سطح زیر کشت، میزان تولید وعملکرد ماش سبز دردنیا و چند کشور آسیایی……..    ۱۴
جدول ۲- سطح زیر کشت و مقدار تولید ماش بر حسب استان…..    ۱۵
جدول  ۳- تناوب ماش با سایر نباتات زراعی مختلف در ایران و آمریکا…    ۲۰
جدول ۴- خصوصیات شیمیایی خاک مزرعه محل اجرای طرح..    ۳۵
جدول ۵- تجزیه واریانس داده ها برای صفات تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در غلاف….    ۴۱
جدول ۶ -تجزیه واریانس صفات تعداد گره در ساقه اصلی و تعداد روز تا رسیدگی…….    ۴۹
جدول ۷- تجزیه واریانس صفات ارتفاع بوته و وزن هزار دانه…    ۵۶
جدول ۸ – تجزیه واریانس صفات عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی ……    ۶۱
جدول ۹- تجزیه واریانس داده ها برای صفات شاخص برداشت و شاخص سطح برگ….    ۷۰
جدول ۱۰- تجزیه واریانس داده ها برای صفات درصد پروتئین دانه و درجه-روز رشد……..    ۷۶
جدول ۱۱- روند تغییرات تعداد روز تا رسیدگی ، درجه- روز رشد و عملکرد دانه در تاریخهای کاشت    ۸۵
جدول ۱۲- تجزیه واریانس برای سرعت رشد محصول (CGR) و سرعت رشد نسبی (RGR)…    ۸۷

فهرست نمودارها
عنوان
نمودار ۱- روند تغییرات تعداد غلاف در بوته در تاریخهای مختلف کاشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)………    ۴۲
نمودار ۲- مقایسه میانگین تعداد غلاف در بوته در ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)…………    ۴۳
نمودار ۳- روند تغییرات میانگین تعداد غلاف در بوته ارقام ماش در تاریخهای مختلف کاشت……………    ۴۴
نمودار ۴- روند تغییرات تعداد دانه در غلاف در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)………..    ۴۵
….    نمودار ۵- مقایسه میانگین تعداد دانه در غلاف در ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت….     ۴۷
نمودار ۶- روند تغییرات تعداد دانه در غلاف ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت …….    ۴۸
نمودار ۷- روند تغییرات تعداد گره ساقه اصلی در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)…..    ۵۰
نمودار ۸- روند تغییرات تعداد گره در ساقه ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت ………    ۵۱
نمودار ۹- روند تغییرات تعداد روز تا رسیدگی در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)…..    ۵۳
.نمودار ۱۰- مقایسه میانگین تعداد روز تا رسیدگی در ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)…….    ۵۳
نمودار ۱۱- روند تغییرات تعداد روز تا رسیدگی ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت ……..    ۵۴
نمودار ۱۲- روند تغییرات ارتفاع بوته ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)…    ۵۵
نمودار ۱۳- مقایسه میانگین ارتفاع بوته ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)…….    ۵۷
…………      نمودار ۱۴- روند تغییرات  میانگین ارتفاع بوته ژنوتیپهای ماش در تاریخهای کاشت…..    ۵۸
نمودار ۱۵ – روند تغییرات وزن هزار دانه در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)….    ۵۹
نمودار ۱۶- مقایسه میانگین وزن هزار دانه ارقام ماش (میانگین تاریخهای کشت)…..    ۶۰
نمودار ۱۷- روند تغییرات وزن هزار دانه ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت ……….    ۶۰
نمودار ۱۸- روند تغییرات عملکرد بیولوژیکی در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)……    ۶۲
… نمودار ۱۹- مقایسه میانگین عملکرد بیولوژیکی ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)…… …    ۶۳
…..    .نمودار۲۰ – روند تغییرات عملکرد بیولوژیکی ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل) …    ۶۴
……    نمودار ۲۱-  روند تغییرات عملکرد دانه ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ).    ۶۶
…………    نمودار ۲۲-  مقایسه میانگین عملکرد دانه ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)….    ۶۷
………    نمودار ۲۳-  روند تغییرات عملکرد دانه ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل) ..    ۶۸
نمودار ۲۴-  روند تغییرات عملکرد دانه ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)…    ۷۱
نمودار ۲۵-  مقایسه میانگین شاخص برداشت ژنوتیپهای ماش ( میانگین پنج تاریخ کاشت)……    ۷۲
نمودار ۲۶-  روند تغییرات شاخص برداشت ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل) ..    ۷۳
.…    نمودار ۲۷-  روند تغییرات شاخص سطح برگ در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)..    ۷۴
…..    نمودار ۲۸- روند تغییرات درصد پروتئین دانه ماش در تاریخهای مختلف کشت ( میانگین چهار ژنوتیپ)    ۷۷

فهرست نمودارها
عنوان
نمودار ۲۹-  روند تغییرات درصد پروتئین ارقام ماش در تاریخهای مختلف کشت (اثرات متقابل)    ……………..
………    نمودار ۳۰ –  روند تغییرات درجه- روز رشد در تاریخهای مختلف کاشت ……….    ۸۰
………    نمودار ۳۱- روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت اول (۱۵ اردیبهشت ) …    ۸۲
………    نمودار ۳۲-  روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت دوم (۳۰ اردیبهشت ) …    ۸۳
………    نمودار ۳۳-  روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت سوم(۱۴ خرداد ماه) ….    ۸۳
………    نمودار ۳۴-  روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت چهارم(۲۹ خرداد ماه) …….    ۸۴
………    نمودار ۳۵-  روند تغییرات سرعت رشد محصول در تاریخ کاشت پنجم (۱۳ تیرماه ماه) …    ۸۴
………    نمودار ۳۶-  روند تغییرات سرعت رشد نسبی در تاریخهای مختلف کاشت ………

۸۶

چکيده

این تحقیق به منظور بررسی اثرات تاریخهای مختلف کاشت بر عملکرد، اجزای عملکرد و درصد پروتئین و نیز بررسی روند تغییرات شاخصهای فیزیولوژیکی رشد مانند شاخص سطح برگ، درجه-روز رشد و سرعت رشد محصول وسرعت رشدنسبی در ارقام و لاینهای ماش در منطقه ورامین در سال ۱۳۸۸ اجرا گردید. آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با ۳ تكرار انجام شد. عامل اصلی شامل ۵ تاريخ كاشت (۱۵ ارديبهشت،۳۰ ارديبهشت،۱۴خرداد،۲۹ خرداد و۱۳تيرماه) و عامل فرعی شامل چهار ژنوتیپ ماش(دو رقم پرمحصول منطقه پرتو، گوهر و دو لاين اميدبخش۱-۶-۱۶ وNM-94 ) بود. نتایج آزمایش نشان داد که بالاترین میانگین عملکرد دانه به میزان ۱۹۵۴ کیلوگرم در هکتار متعلق به تاریخ کاشت آخر ( ۱۳ تیرماه) بود. اگرچه بین این تاریخ با تاریخ کاشت چهارم (۲۹ خرداد ماه ) اختلاف ناچیز و غیر معنی داری مشاهده شد. در بین ارقام و لاینهای مورد بررسی نیز بیشترین میانگین عملکرد دانه مربوط به لاین امید بخش NM-94 با ۱۸۹۲ کیلوگرم در هکتار و پس از آن رقم گوهر با ۱۷۶۳ کیلوگرم در هکتار بود. در این میان لاین ۱-۶-۱۶ با ۱۵۷۵ کیلوگرم در هکتار کمترین میزان عملکرد دانه را تولید کرد.
تاریخ کاشتهای دیرتر موجب کوتاه شدن کل دوره رشد گیاه گردید و از آنجا که گیاه در این شرایط تمایل به ورود سریعتر به دوره زایشی دارد صفاتی همچون ارتفاع بوته و تعداد گره در ساقه اصلی کاهش یافت.
تاخیر در تاریخ کاشت ارقام و لاینهای ماش موجب افزایش درصد پروتئین دانه گردید. تعداد درجه روز کسب شده و در اختیار گیاه در سه تارریخ اول کاشت بیش از دو تاریخ انتهایی بود. بخش عمده دوره رشد در تاریخهای اول کاشت صرف رشد رویشی شده و سهم فاز زایشی از کل دوره رشد کمتر بود. در حالی که در تاریخهای دیرتر کاشت (تاریخ کاشتهای چهارم و پنجم )، دوره رشد گیاه مصادف با طول روزهای کوتاه مورد نیاز گیاه بوده و انتفال از فاز رویشی به فاز زایشی سریعتر اتفاق افتاد و در نتیجه سهم دوره رشد زایشی از کل فصل رشد گیاه، بیشتر بود که در نتیجه این امر موجب افزایش تعداد غلاف در بوته ، تعداد دانه در غلاف و همچنین طولانی شدن زمان انتقال مواد فتوسنتزی به دانه ها گردید. ‫ﻣﻨﺤﻨﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮﺍﺕ ‪ CGR‬ ﺩﺭ ﻛﻠﻴﻪ تاریخهای کاشت ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﺍﺯ ﻳﻚ ﺭﻭﻧﺪ ﻣﺸﺨﺼﻲ ﭘﻴﺮﻭﻱ‬ ‫کرد. کاشت در تاریخ کاشت چهارم ( ۲۹ خردادماه )و پنجم ( ۱۳ تیرماه) بدلیل برخورد سریعتر گیاه با روزهای کوتاه ، موجب کوتاه شدن دوره رشد گیاه بترتیب به ۸۴ و ۷۴ روز گردید. این دو تاریخ به عنوان تاریخهای مناسبتر کشت ماش در منطقه ورامین مشخص گردیدند