پایان نامه:
جهت اخذ درجه ی کارشناسی ارشدM.A
رشته زبان و ادبیّات فارسی
عنوان:
بررسی تطبیقی نگرش مولانا، عطار و سنایی در عالم تمثیل
و مفاهیم عرفانی تمثیلات مشترک
استاد راهنما:

استاد مشاور:

پیشگفتار
با آغاز دوران گرایش شعر و ادب به عرفان و مضامین عرفانی و گرم شدن بازار شعرهای عرفانی و ظهور شاعران عارف به دلیل قابلیت ها و ارزش های نهفته در تمثیل شعرا و عرفا بدان روی آورده و موجب پیدایش و خلق آثار داستانی و مثنوی های فراوانی شد. از جمله این شاعران سنایی بنیانگذار این شیوه و به پیروی از او عطار و مولوی را می توان نام برد.
این دو دسته از مثنویهای تمثیلی که متضمّن و دربردارنده مفاهیم عرفانی و قصص و حکایات کوتاه و بلند است از دو دیدگاه و منظر قابل بررسی است: ۱- مفاهیم عرفانی      ۲- عناصر داستانی
تحلیل و بررسی تمامی تمثیلات عرفانی کلیه شعرا و یا حتی تمام شاعران نامدار عملاً کاری بسیار سخت و طاقت فرسا و وقت گیر است و برای انجام چنین کاری ضرورتی هم احساس نمی شود. بنابراین در پایان نامه اهتمام نویسنده بر آن است گلچینی از آثار تمثیلی شاعران بنام و برجسته و مباحث سبکی چون سنایی غزنوی، عطار نیشابوری و جلال الدین مولوی را که هم از نظر محتوا و کمیّت و هم از حیث مهارتی که در کارشان داشته اند مورد فحص و تأمّل قرار دهد و اما علت اصلی انتخاب این سه شاعر ممتاز بیشتر بدین خاطر است که بسیاری از تمثیلات را به طور مشترک با هم بکار برده اند. این اشتراک گاه به صورت تقلید از شاعر پیش از خود و گاهی به شکل اقتباس دو شاعر از یک مأخذِ مشترک صورت گرفته است.
به هر حال این اشتراک و بهره گیری از تمثیل های مشترک در اشعار شعرای مذکور، خود مؤیّد و یادآور ارزش و اهمیّت و قابلیّت تمثیل است که برای بیان یک یا چند مفهوم عالی و عرفانی یا اخلاقی، گنجایش دارد و به همین علت شاعران آن را در قالب شعر (قالب مثنوی) درآورده اند.

فهرست مطالب

۱- تمثیل عاشق بغداد …………………………………………………………………………………………………. ۳۴

۲- تمثیل مرغ و گبر…………………………………………………………………………………………………….. ۳۹

۳- تمثیل عاشق که در حال مردن می­خندید……………………………………………………………………….. ۴۳

۴- تمثیل مدّعی عشق………………………………………………………………………………………………….. ۴۷

۵- تمثیل عیسی (ع) و ابلیس ………………………………………………………………………………………… ۵۲

۶- تمثیل وصیّت اسکندر ……………………………………………………………………………………………… ۵۶

۷- تمثیل حکایت عمر(رض) و پسرش ……………………………………………………………………………. ۵۹

۸- تمثیل  خر و وبای گاوی …………………………………………………………………………………………. ۶۲

۹- تمثیل خلیل و جبرئیل …………………………………………………………………………………………….. ۶۵

۱۰- تمثیل زن طوافگر ………………………………………………………………………………………………… ۶۹

۱۱- تمثیل علوی و عالم و حیز ……………………………………………………………………………………… ۷۳

۱۲- تمثیل حاتم و توکل زنش……………………………………………………………………………………….. ۷۷

۱۳- تمثیل زنگی و آینه ……………………………………………………………………………………………….. ۸۰

۱۴- تمثیل پیل و شهر کوران ………………………………………………………………………………………… ۸۳

۱۵- تمثیل بقّال و گلخوار …………………………………………………………………………………………….. ۸۷

۱۶- تمثیل مرغ و فخ ………………………………………………………………………………………………….. ۹۰

۱۷- تمثیل بلال و احد گفتنش……………………………………………………………………………………….. ۹۴

۱۸- تمثیل لقمان و خواجه اش ……………………………………………………………………………………… ۹۷

۱۹- تمثیل عاشق خفته ………………………………………………………………………………………………. ۱۰۱

۲۰- تمثیل خلیفه و لیلی …………………………………………………………………………………………….. ۱۰۵

۲۱- ایاز و پوستین ……………………………………………………………………………………………………. ۱۰۹

۲۲- تمثیل رابعه و مراقبه ……………………………………………………………………………………………. ۱۱۴

۲۳- تمثیل سلطان و طفل هندو ……………………………………………………………………………………. ۱۱۷

۲۴- تمثیل ایاز و جام ………………………………………………………………………………………………… ۱۲۱

۲۵- تمثیل پیر چنگی…………………………………………………………………………………………………. ۱۲۵

۲۶- تمثیل عاشق که بر در معشوق زد…………………………………………………………………………….. ۱۲۹

۲۷- تمثیل ستودن جاهلی، افلاطون را ……………………………………………………………………………. ۱۳۲

۲۸- تمثیل اعرابی و خلیفه ………………………………………………………………………………………….. ۱۳۵

۲۹- تمثیل سلیمان (ع) وعزرائیل ………………………………………………………………………………….. ۱۴۰

۳۰- تمثیل عیسی (ع) و اسم اعظم ………………………………………………………………………………… ۱۴۳

۳۱- تمثیل شبلی و جنون …………………………………………………………………………………………… ۱۴۶

۳۲- تمثیل صعوه و شعبی……………………………………………………………………………………………. ۱۴۸

۳۳- تمثیل هَلوع ………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۱

۳۴- تمثیل محمود و خرقانی ………………………………………………………………………………………. ۱۵۴

۳۵- تمثیل پشّه و سلیمان (ع) ……………………………………………………………………………………… ۱۵۶

۳۶- تمثیل کنّاس و کوی عطاران ………………………………………………………………………………….. ۱۶۰

۳۷- تمثیل طوطی و بازرگان ……………………………………………………………………………………….. ۱۶۴

۳۸- تمثیل شاگرد احول و استاد……………………………………………………………………………………. ۱۶۸

۳۹- تمثیل کمپیر و باز……………………………………………………………………………………………….. ۱۷۱

۴۰- تمثیل مهار شتر و موش ……………………………………………………………………………………….. ۱۷۴

فصل دوم، بخش دوم ۲-۲

استثنائات ……………………………………………………………………………………………………………….. ۱۷۷

۱- دیوانه و تگرگ ……………………………………………………………………………………………………. ۱۷۸

۲- غلام که در خود (آینه) نگریست ……………………………………………………………………………… ۱۷۸

۳- خم و بقراط………………………………………………………………………………………………………… ۱۷۹

۴- دیوانه و غلامان عمید ……………………………………………………………………………………………. ۱۸۰

۵- محمود و عاشقان ایاز…………………………………………………………………………………………….. ۱۸۱

فصل دوم، بخش سوم ۲-۳ …………………………………………………………………………………………. ۱۸۲

خلاصه پایان نامه………………………………………………………………………………………………………. ۱۸۴

سبک و شیوه بیان سه شاعر در تمثیلات مشترک………………………………………………………………… ۱۹۱

فهرست منابع ………………………………………………………………………………………………………….. ۱۹۴

چکیده انگلیسی